AIDS TEDAVİSİNDE YENİ UFUKLAR
Günümüzde tüm dünyayı etkileyen bir pandemi hâline gelmiş olan kazanılmış bağışıklık yetmezliği sendromu (Acquired immunodeficiency syndrome, AIDS) ile ilgili ilk olgu 1981 yılında bildirilmiştir. Hastalığın nedeni olan İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virüsünün (HIV) yayılması ve AIDS hastalığının artışına karşı bilincin yükseltilmesi amacıyla 1 Aralık günü Dünya AIDS günü olarak kabul edilmiştir. Türkiye’de ilk olgu 1985 yılında görülmüş olup, 2022’de hasta sayısının 39 bini geçeceği öngörülmektedir.
Eczacı dergisinin Aralık 2021 yılında çıkan 194. sayısında “1 Aralık Dünya AIDS günü” konulu yazımda AIDS, HIV, bulaşma yolları, korunma yolları ve tedavide yer alan ilaçlar konusundan bahsetmiştim. Bu ay sizlere “1 Aralık Dünya AIDS günü” olması nedeniyle, çocuklarda AIDS, 2030 yılı stratejisi ve enjeksiyonluk yeni ürünler hakkında bilgi paylaşacağım.
Çocuk hastalarda bulaşın büyük kısmı vertikal geçiş yoluyla yani anneden bebeğe (perinatal) şeklinde olmaktadır. Daha ender olarak HIV-enfekte bireyle cinsel temas, HIV-enfekte kan veya kan ürünü nakli veya HIV ile kontamine olmuş materyale maruz kalma gibi bulaş şekilleri de bildirilmiştir. Buna karşın çocuklarda bulaşların %90’ından fazlası perinatal geçiş ile olmaktadır. HIV bulaşmış anneden transplasental yolla intrauterin olarak, eylem sırasında anne kanı, genital sekresyonlarla intrapartum temas, anne sütü ile postpartum olarak bulaşabilir. İntrapartum bulaşma olasılığı daha yüksek olup, vajinal doğumda, sezaryene oranla risk daha fazladır. Bebeğe intrauterin HIV geçişi riski ise daha düşük olup %5 civarındadır.
2030 Yılına kadar Çocuklarda AIDS’i Sona Erdirmek için yeni Küresel İş Birliği, Kanada’nın Montreal kentinde düzenlenen Uluslararası AIDS Konferansı’nda önde gelen isimler tarafından duyurulmuş ve Angola, Kamerun, Fildişi Sahili, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Kenya, Mozambik, Nijerya, Güney Afrika, Tanzanya, Uganda, Zambiya ve Zimbabve ilk aşamada iş birliğine katılan ülkeler olup, iş birliği, önümüzdeki sekiz yıl boyunca 2030’a kadar devam etmesi hedeflenmektedir.
Dünya genelinde UNAIDS 2022 Küresel AIDS Güncel Raporu’nda yayınlanan yeni verilere göre, HIV ile yaşayan çocukların sadece yarısı (%52) hayat kurtarıcı tedavi görmekte olup, UNAIDS, UNICEF ve DSÖ, AIDS’e yönelik müdahale çalışmalarında yeni bir iş birliği oluşturmuştur. UNAIDS, UNICEF, DSÖ ve ortakları, çocuklar için ilerlemenin durmasından ve çocuklarla yetişkinler arasındaki uçurumun artmasından endişe duymaları nedeniyle, önümüzdeki on yılda HIV ile yaşayan hiçbir çocuğun tedavisinin reddedilmemesi ve yeni doğanlarda HIV enfeksiyonlarını önlemek için küresel bir iş birliğini gerçekleştirmiştir. Ayrıca, Birleşmiş Milletler kuruluşlarına ek olarak, iş birliği; HIV ile yaşayan İnsanlar Küresel Ağı, sivil toplum hareketleri, en çok etkilenen ülkelerdeki ulusal hükümetler, PEPFAR (Amerika Birleşik Devletleri Başkanının AIDS Yardımına Yönelik Acil Durum Planı) ve Küresel Fon da dâhil olmak üzere uluslararası ortakları da içerdiği belirtilmektedir.
İş birliği liderliğinde yapılan istişareler sonucunda kolektif eylem için belirlenen 4 eylem şu şekildedir:
- Gebe ve emziren HIV ile yaşayan ergen kız çocukları ve kadınlar için tedavi açığının kapatılması ve tedavi sürekliliğinin optimize edilmesi;
- Gebe ve emziren ergen kız çocuklarında ve kadınlarda yeni HIV enfeksiyonlarının önlenmesi ve saptanması;
- HIV’e maruz kalan ve HIV ile yaşayan bebekler, çocuklar ve ergenler için erişilebilir testler, optimize edilmiş tedavi ve kapsamlı bakım;
- Hakların, toplumsal cinsiyet eşitliğinin ve hizmetlere erişimi engelleyen sosyal ve yapısal engellerin ele alınması.
Uluslararası AIDS Konferansı’nda katılımcılara hitap eden Lesotho’dan Limpho Nteko, 21 yaşında ilk çocuğuna hamile iken HIV pozitif olduğunu nasıl öğrendiğini, hastalığını öğrendikten sonra “kadınların öncülüğünde yürütülen Mothers2Mothers programı için çalışmaya başladığını, başarılı olmak için, HIV hakkında konuşmaktan çekinmeyen, kendilerini ve çocuklarını HIV’den korumak için ihtiyaç duydukları hizmet ve desteği alan sağlıklı, bilgili bir genç nesile ihtiyaç olduğunu, Mothers2Mothers programı ile kayıtlı danışanlarımız için art arda sekiz yıl boyunca HIV’in anneden çocuğa bulaşmasını ortadan kaldırmayı başarı elde edildiğini, kadınların ve toplulukların kendi gerçekliklerine uygun çözümler geliştirmesine izin verdiğinizde nelerin mümkün olduğunu” ifade etmiştir.
İngiltere’de HIV tedavisi için geliştirilen ve iki aylık dönemlere dayanan enjeksiyonluk ürün ile yetkililerin uygunluk vermesi ile, binlerce HIV hastası her gün tablet kullanma derdinden kurtulacağı, uzun etkili enjeksiyonluk HIV ilaçları ile her gün alınan tablet kadar etkili olacağı bildirilmiştir. Kabotegravir ve Rilpivirin (Şekil 1) isimli antiretroviral ilaçların günlük kullanılan tablet kadar etkili olduğunu gösteren deneylerin ardından enjeksiyonluk ürünün, ülkenin klinik yönergeler oluşturmaktan sorumlu kurumu NICE (National Institute for Health and Care Excellence) tarafından İngiltere ve Galler’de kullanım için tavsiye edilmiştir.
Kabotegravir ve Rilpivirin enjeksiyonları, belirli yetişkinlerde ve 12 yaşında veya daha büyük olan ve en az 35 kg ağırlığındaki çocuklarda insan immün yetmezlik virüsü tip 1 (HIV-1) enfeksiyonunun tedavisi için kombinasyon halinde kullanılır. Kabotegravir, HIV bütünleştirici inhibitörleri adı verilen bir ilaç sınıfında, Rilpivirin, nükleosit olmayan ters transkriptaz inhibitörleri (NNRTI’ler) adı verilen bir ilaç sınıfında olan etken maddelerdir. Bu etken maddeler, kandaki HIV virüs yükünü azaltarak etki ederler. Kebotegravir ve rilpivirin HIV’i iyileştirmese de, edinilmiş immün yetmezlik sendromu (AIDS) ve ciddi enfeksiyonlar veya kanser gibi HIV ile ilişkili hastalıkları geliştirme şansını azaltabilir. Ayrıca, her gün tablet kullanma zorunda olmak, bazı insanlar için fiziksel, duygusal ve sosyal olarak bir yük olabilir.
Kabotegravir: (3R,6S)-N-[(2,4-difluorofenil) metil]-10-hidroksi-6-metil-8,11-diokso-4-oksa1,7-diaza trisiklo[7.4.0.03,7]trideka-9,12-dien-12- karboksamit
Rilpivirin: 4-[[4-[4-[(E)-2-siyanoetenil]-2,6-dimetilanilino]pirimidin-2 il]amino] benzonitril Şekil:1
Yeni tedavi, duygusal yükü azaltması nedeniyle hastaların yaşamlarını kolaylaştırma ve daha çok hastanın tedavisinde öncü rol oynayan bir umut ışığı olmuştur. Uluslararası iş birliği liderliğinde yapılan istişareler sonucunda kolektif eylem için belirlenen 4 konuda da bir an önce uygulamaya geçilmesi, 2030 yılına kadar AIDS’e müdahaledeki göze çarpan eşitsizliklerden biri olan HIV ile yaşayan çocuk sayısının azalması ve ortaya çıkabilecek HIV’li çocukların önlenmesi de önemli dileklerimizden biridir.
KAYNAKLAR
https://www.unicef.org/turkiye/bas%C4%B1n-b%C3%BCltenleri/2030
Murat Sütçü, Ayper Somer, Çocuklarda HIV Enfeksiyonu, Çocuk Dergisi 16(3-4):53-59, 2016. doi:10.5222/j.child.2016.053.
Eser Eren Sulukan, Kaan Küçükoğlu, H. İnci Gül, AIDS ve Tedavisinde Kullanılan İlaçlar, J. Fac. Pharm. Ankara, 38(1): 47-78, 2009.
https://www.klimik.org.tr/2015/11/03/uzun-etkili-injektabl-hiv-ilaclari
https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Cabotegravir
https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Rilpivirine
https://medlineplus.gov/druginfo/meds
