MAYMUN ÇİÇEĞİ SALGINI
Maymun çiçeği (monkeypox) hastalığı, çiçek hastalığına benzer bir döküntü ile sonuçlanan
viral bir zoonotik enfeksiyondur. İnsandan insana yayılma olasılığı ve maymun çiçeği enfeksiyonundan kaynaklanan ölüm oranı, çiçek hastalığından önemli ölçüde düşüktür1.
Bir ortopoks virüsü olan Monkeypox, ilk olarak 1950’lerin sonlarında bir hasta maymun kolonisinden izole edildi. Virüs, variola (çiçek hastalığına neden olan ajan) ve vaccinia
virüsleri (çiçek hastalığı aşısında kullanılan virüs) ile aynı cinstedir.
Maymun çiçeği virüsünün Sahra altı Afrika’da binlerce yıldır insanları enfekte ettiğine inanılmaktadır. Monkeypox ilk olarak 1970’lerde Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde (eski adıyla Zaire Cumhuriyeti) insanlarda bir hastalık nedeni olarak tanımlandı. Bir insan patojeni olarak tanınmasının ardından, 1970 ile 1980 arasında 59 insan maymun çiçeği vakası rapor edildi ve ölüm oranı yüzde 17’ydi. Bu vakaların tümü, Batı ve Orta Afrika’nın yağmur ormanlarında küçük orman hayvanlarına (örneğin, kemirgenler, sincaplar ve maymunlar) maruz kalan bireyler arasında meydana geldi.2,3
Bulaşma yolları
• Hayvandan insana bulaşma: Virüs tipik olarak enfekte bir hayvanın vücut sıvılarıyla temas veya bir ısırık yoluyla bulaşır.
• İnsandan insana bulaşma: İnsandan insana bulaşma, büyük solunum damlacıkları yoluyla
gerçekleşebilir. Bulaşma ayrıca enfeksiyöz cilt lezyonlarıyla yakın temas veya lezyon materyali ile temas yoluyla da gerçekleşebilir. Damlacık iletimi için, iletimin gerçekleşmesi için uzun süreli yüz yüze temas gerekebilir. 2003’te Salgını: 15 Mayıs ile Haziran 2003 arasında, altı eyalette 71 insan maymun çiçeği vakası salgını Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) tarafından araştırıldı; 35 vaka laboratuvarca doğrulanmıştır. Bu vakalardan önce, maymun çiçeği daha önce Batı yarımkürede bulunmamıştı. Bu salgın yakın zamanda evcil köpek satın almış hastalarda ateşli bir hastalık olarak kendini göstermiştir. Hastalarda püstüler döküntü görülmüştür. Köpeklerin bu virüsü dağıtım merkezinde barındırılan Afrika kemirgenlerinden almış olduğu düşünülmüştür. Monkeypox
enfeksiyonu, Illinois, Indiana ve Wisconsin’den 10 hastanın 9’unun deri lezyonlarından ve ölen bir evcil köpeğin lenf nodu dokusundan elde edilen DNA dizileriyle doğrulanmıştır.4,5 İnsan vakalarının çoğu hayvanlara doğrudan maruz kalmıştır, ancak kişiden kişiye bulaşma dışlanamamaktadır. Bu salgın sırasında, maymun çiçeği kişiden kişiye bulaşma oranının çok düşük olduğu ortaya çıktı. Maymun çiçeği hastalarına maruz kalan 57 sağlık çalışanı
üzerinde yapılan bir çalışmada, hiçbirinde hastalık belirti ve semptomları bildirilmemiştir.
Sonraki vakalar
Temmuz 2021’de Dallas, Teksas’ta bir hastaya maymun çiçeği teşhisi kondu. Bu hasta Nijerya’dan dönüş yolculuğu sırasında semptomlar geliştirdi. Mayıs 2022’de Massachusetts’te bir vaka tespit edildi. Bu hasta yakın zamanda özel ulaşımla Kanada’ya
seyahat etmişti ve Afrika’ya seyahat etmemişti. Diğer eyaletlerde de şüpheli vakalar bildirilmiştir.
Avrupa’da vakalar
Mayıs 2022’de, Portekiz, İspanya ve Birleşik Krallık (Birleşik Krallık) dahil olmak üzere Avrupa’da çok sayıda maymun çiçeği vakası rapor edildi.7 İngiltere’de 7 Mayıs’ta meydana gelen ilk vaka, yakın zamanda Nijerya’ya seyahat eden bir kişide tespit edildi. Bir hafta sonra, Birleşik Krallık’ta altı ek vaka daha tespit edildi, ancak bunlar endemik bir bölgeye yapılan son seyahatlerle veya maymun çiçeği olduğu bilinen bir kişiyle yakın temasla ilişkili değildi. Birleşik Krallık dışında çok sayıda başka vaka bildirilmiştir. Örnek olarak, Portekiz’de 18 Mayıs’ta 5 doğrulanmış vaka ve 20’den fazla şüpheli maymun çiçeği vakası rapor edildi. Tüm vakalar Lizbon ve Tagus Vadisi’ndeki genç erkeklerdeydi. İspanya ayrıca sekiz şüpheli vaka bildirdi.
Mayıs 2022’deki salgından önce, Birleşik Krallık’ta 2018’den bu yana bildirilen, çoğu endemik ülkelere seyahatle ilişkili yedi maymun çiçeği vakası vardı. 2018’de, yakın zamanda maymun çiçeği vakalarının bildirildiği güney Nijerya’dan Birleşik Krallık’a seyahat
eden hastalarda iki maymun çiçeği vakası bildirilmiştir. Bu hastalardan birinin bir sağlık çalışanına maymun çiçeği bulaştırdığı bilinmektedir.8
Klinik belirtiler ve inkübasyon süresi: Hastalığın inkübasyon süresi yaklaşık 9-13 gün olarak bilinmektedir. Büyük ölçüde Afrika’daki seroepidemiyolojik çalışmalara dayanarak, maymun çiçeği enfeksiyonlarının çoğu asemptomatiktir. Semptomatik bireylerde maymun çiçeği, çiçek hastalığından ayırt edilmesi önemli olan karakteristik bir döküntü ileateş, titreme ve miyalji gibi sistemik bir hastalığa neden olur. Klinik hastalık viral suşa göre de farklılık
gösterebilir.9
2003 yılı Amerika Birleşik Devletleri salgınına göre semptomların görülme sıklığı10
• Döküntü (yüzde 97)
• Ateş (yüzde 85)
• Üşüme ve titreme (yüzde 71)
• Lenfadenopati (yüzde 71)
• Baş ağrısı (yüzde 65)
• Miyalji (yüzde 56)
Tedavi11
Destekleyici bakım: Çoğu hastada hafif hastalık vardır ve tıbbi müdahale olmaksızın iyileşir. Dehidrasyon için risk faktörleri (örneğin mide bulantısı, kusma, disfaji) olan diğer kişilerde intravenöz hidrasyon için kısa bir hastanede kalış gerekebilir.
Antiviraller
Maymun çiçeği tedavisi için birkaç antiviral yararlı olabilir. Bu ilaçlar, hayvan modellerine ve sağlıklı insanlarda yapılan doz çalışmalarına dayalı olarak çiçek hastalığının tedavisi için onaylanmıştır ve insan maymun çiçeğine karşı aynı aktiviteye sahip olmaları beklenmektedir. Genel olarak, tecovirimat tercih edilen tedavidir, ancak bazı uzmanlar şiddetli hastalığı olan hastalarda tecovirimat ve brincidofovir ile ikili tedavi kullanabilir.
Tecovirimat
Temmuz 2018’de tecovirimat, çiçek hastalığının tedavisi için Amerika Birleşik Devletleri’nde kullanım için onaylandı. Bu ilaç, insan olmayan primatları ölümcül maymun çiçeği virüsü enfeksiyonlarından korur ve muhtemelen insanlarda da bu enfeksiyona karşı etkili olacaktır. Tecovirimat, enfekte bir konakçıda yayılma için gerekli olan bulaşıcı bir virüs partikülünün oluşumu için gerekli olan bir ortopoksvirüs proteininin güçlü bir inhibitörüdür. Tedavi süresi 14 gündür. En sık bildirilen yan etkiler baş ağrısı, bulantı ve karın ağrısıdır.
Brincidofovir
Haziran 2021’de brincidofovir, çiçek hastalığının tedavisi için Amerika Birleşik Devletleri’nde
onaylandı. Brincidofovir, oral yoldan verilebilen bir cidofovir analoğudur. Bir hayvan modelinde maymun çiçeği tedavisi için brincidofovir kullanımına ilişkin yalnızca sınırlı yayınlanmış veri vardır, ancak diğer hayvan modelleri, bunun muhtemelen ortopoks
virüsü enfeksiyonlarının etkili bir tedavisi olduğunu göstermektedir.
Mortalite
Orta Afrika’da ölüm oranı yaklaşık yüzde 10’dur ve ölümler genellikle hastalığın ikinci haftasında meydana gelir. Buna karşılık, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki salgında ölüm olmadı. Gelişmiş ülkelerde sağlık hizmetinin iyi olması ölüm görülmemesi ile ilişkilendirilebilir.
Korunma
Çiçek aşısının, maymun çiçeği virüsünün bulaşmasına karşı önemli bir koruyucu etkisi vardır ve bu enfeksiyonun klinik belirtilerini iyileştirebilir. 12 Eylül 2019’da, çiçek hastalığı ve maymun hastalığının önlenmesi için değiştirilmiş bir aşı Ankara (MVA) aşısı (Imvamune ve Jynneos ticari isimleri altında satılır) onaylandı.13 Afrika’da insan maymun çiçeği vakalarının insidansının arttığını gösteren çalışmada, çiçek aşısı ile aşılanmış kişiler aşılanmamış kişilere kıyasla beş kat daha düşük maymun çiçeği riskine sahipti14. Çiçek hastalığı aşısı öyküsü olanlarda aşı etkinliğinin yaklaşık yüzde 81 olduğu tahmin edildi.
Tüm bu bilgiler göz önüne alındığında maymun çiçeği salgını bir mutasyon geliştirmediği takdirde çok büyük bir tehlike oluşturmamaktadır. Gerekli önemlerinin önceden alınması, vakaların yaygınlaşması durumunda aşılama programının hızla uygulanması salgının önüne geçecektir.
Kaynaklar:
1. Nalca A, Rimoin AW, Bavari S, Whitehouse CA. Reemergence of monkeypox: prevalence, diagnostics, and countermeasures. Clin Infect Dis. 2005;41(12):1765-1771.
2. Heymann DL, Szczeniowski M, Esteves K. Re-emergence of monkeypox in Africa: a review of the past six years. Br Med Bull. 1998;54(3):693-702.
3. WHO. Technical Advisory Group on Human Monkeypox. Report of a WHO Meeting. Geneva, Switzerland, 11-12 January 1999.
4. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Update: Multistate Outbreak of Monkey pox–Illinois, Indiana, Kansas, Missouri, Ohio, and Wisconsin, 2003. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2003; 52:642.
5. Reynolds MG, Davidson WB, Curns AT, et al. Spectrum of infection and risk factors for human monkeypox, United States, 2003. Emerg Infect Dis. 2007;13(9):1332-1339.
6. Fleischauer AT, Kile JC, Davidson M, et al. Evaluation of human-to-human transmission of monkeypox from infected patients to health care workers. Clin Infect Dis. 2005;40(5):689-694.
7. European Centers for Disease Control. Monkeypox Cases Reported in UK and Portugal. Https://Www.Ecdc.Europa.Eu/En/News-Events/Monkeypox-Cases-Reported-Uk-and-Portugal (Accessed on May 19, 2022).
8. Vaughan A, Aarons E, Astbury J, et al. Human-to-Human Transmission of Monkeypox Virus, United Kingdom, October 2018. Emerg Infect Dis. 2020;26(4):782-785.
9. Reynolds MG, Yorita KL, Kuehnert MJ, et al. Clinical manifestations of human monkeypox
influenced by route of infection. J Infect Dis. 2006;194(6):773-780.
10. Huhn GD, Bauer AM, Yorita K, et al. Clinical characteristics of human monkeypox, and
risk factors for severe disease. Clin Infect Dis. 2005;41(12):1742-1751.
11. Isaacs, Stuart N. Hirsch, Martin S. Mitty J. Monkeypox. UpToDate. 2022.
12. Hammarlund E, Lewis MW, Carter S V, et al. Multiple diagnostic techniques identify previously vaccinated individuals with protective immunity against monkeypox. Nat Med. 2005;11(9):1005- 1011.
13. US Food and Drug Administration. FDA Approves First Live, Non-Replicating Vaccine to Prevent Smallpox and Monkeypox. Https://Www.Fda. Gov/News-Events/Press Announcements/ Fda-Approves-First-Live-Non-Replicating-Vaccine-Prevent-Smallpox-and-Monkeypox (Access.
14. Rimoin AW, Mulembakani PM, Johnston SC, et al. Major increase in human monkeypox incidence 30 years after smallpox vaccination campaigns cease in the Democratic Republic of Congo. Proc Natl Acad Sci U S A. 2010;107(37):16262-16267.
