ECZANELERİMİZDE TIBBİ ÇAYLAR BULUNMALI !

Almanya Örneği Uygulaması , Mesleğimiz İçin Çok Önemli

Bitkilerin ilaç olarak kullanımında , en yaygın kullanılan farmasötik form hâlâ tıbbi çaylardır.
Avrupa ülkelerinde, bitkisel ilaçlar ve tıbbi çaylar konusunda en önde ve tecrübeli olan ülke
Almanya’dır. Almanya’da hemen hemen 40 yıldır tıbbi çaylar için, Sağlık Bakanlığı’nın
kontrolünde, standart bir uygulama bulunmaktadır. Diğer ülkelerde de değişik yönetmeliklerle tıbbi çaylar sağlık için kullanılmaktadır. Yazımızın ilerleyen kısmında Almanya örneğinden bahsedeceğim. Ülkemizde maalesef eczanelerimizde tıbbi çaylar halkımıza sunulamamaktadır.

Meslekdaşlarımızın büyük kısmı, drogları çay formunda satmak istemelerine rağmen, bu
isteği karşılamak üzere yapılan değişik teşebbüsler, drogların üzerinde endikasyon
yazılamadığı için başarılı olamamıştır. Halkımız hâlâ “aktar tababeti” vasıtası ile , bitkileri
çay olarak sağlığında kullanmaktadır. Aktar tababetinin ne kadar sağlıksız olduğunu yazmaya gerek yok. Bu konuda o kadar çok yazdım , konuştum ki….. Aktar tababetine girmeden, esas konumuza yani tıbbi çaylara geçelim.

Tıbbi çayların hazırlanmasında , “Tıbbi ve Aromatik Bitkiler” (TAB) kullanılır. Dergimizin
Ocak 2020 sayısında “Ülkemiz ve Tıbbi ve Aromatik Bitkiler” adlı yazımda , TAB hakkında
ayrıntılı bilgiler vermiştim. TAB’in tanımı, kullanımı, kalitesi, kalitenin nasıl sağlandığı, vd
hususlarda bu yazıdan bilgilerinizi tazeleyebilirsiniz.
Tıbbi çaylar Farmakope preparatıdır !
Tıbbi çaylar “bitki çayları – Plantae ad ptisanam” başlığı altında Avrupa Farmakopesi (AF)
ve Türk Farmakopesi- Avrupa Farmakopesi Uygulaması (TF-AFU)’nda genel monograflar
kısmında kayıtlıdır. Bu kısımda şu bilgiler yer almaktadır.

Tanım: Ağızdan kullanım niyetiyle dekoksiyon, infüzyon veya maserasyonla hazırlanarak kullanılan bir veya birden çok bitkisel drogdan ibarettir.
Preparatlar kullanımdan hemen önce hazırlanırlar.
Bitki çayları genellikle büyük ambalaj veya poşet halinde temin edilirler.
Kullanılan droglar ilgili AF ve TF-AFU monograflarına , yoksa “Bitkisel Droglar” genel monografına uyum göstermelidirler.
Bitki çaylarının mikrobiyolojik kalitesi hakkındaki tavsiyelerde, ilgili hazırlama
yöntemi (kaynar veya oda ısısındaki su kullanımı) dikkate alınır.
Bitkisel çaylarda bulunan bitkisel drogların tanımı botanik incelemelerle kontrol edilir.

Bazı TAB analizleri özel olduğu için, AF ve TF-AFU’ da “Farmakognozik Yöntemler”
başlığı altında ayrı bir bölüm bulunmaktadır. Bu bölümde bulunan analizler, gerektiğinde
tıbbi çay üretilecek droglara ve tıbbi çaylara da uygulanır.

Poşet çaylar
Poşet çaylar da bir farmasötik form olarak AF ve TF-AFU ‘da “Genel Monograflar” da
bulunmaktadır. Poşet çaylar için, tablet vb preparatlarda uygulanan ağırlık sapması deneyine benzeyen, “kütlenin tekbiçimliliği” testi verilmiştir. Poşet çaylar ve kullanılan malzemeler Poşet yapımında kullanılan kağıt, özel bir filtre kağıdıdır. Musa textilis Neé adlı bitkinin yaprak liflerinden elde edilir. Bilinen firmaların kullandığı poşet kağıtlarının emniyetli olduğunu daha önce ( Eczacı, Kasım 2016) yazmıştım. Poşet ipi suya lif veya herhangi bir bulaşma yapmayacak özelliklerde olmalıdır. Poşet etiketleri ve zarflarında suda çözünmeyen matbaa mürekkepleri kullanılmalı, bu mürekkepler bekleme sırasında çaya bulaşacak maddeler yaymamalıdır. Bilhassa uçucu yağ taşıyan droglardan hazırlanan poşetler, uçucu yağ kaybını önleyecek bir zarfın içine konmalıdır. Bu konularda Farmakopelerde herhangi bir kayıt bulunmamaktadır. Pratiğimden naklettiğim bilgilerdir.
Çözünen tıbbi çaylar AF ve TF-AFU ‘da , “çözünebilir bitki çayları” adı ile kayıtlıdır. Farmakope “kullanım öncesi hemen hazırlanan bir veya daha fazla drog preparatından oluşan toz veya granüllerden ibarettir” diye tarif eder.
Karışım tıbbi çaylar
Tıbbi çaylar ya tek drog (mono çaylar) veya birkaç droğun karışımı (karışım çaylar) halinde
piyasada bulunur. Eski Farmakopelerde değişik drogların karışımından hazırlanan çaylar “Species- Enva” adı altında bulunmaktaydı. 1954 Türk Kodeksi’nde çok sayıda droğun yanında 4 karışım çay (diüretik,yumuşatıcı, müshil, sadri-ekspektoran-) ve enfüzyonlar kısmında “Mürekkep Sinameki Enfüzyonu” bulunuyordu. 1974 Türk Farmakopesi’nde enfüzyon ve karışım çaylar hakkında herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. AF ‘de de herhangi bir karışım çay formülü bulunmamaktadır. EMA monograflarında ise “Species Diureticae-diüretik çay” bulunmakta, dijestif ve iştah açıcı karışım çaylar için de monograf hazırlıklarına başlanmıştır.

Karışım Çayların Hazırlanması
Karışımlar hazırlanırken aşağıdaki hususlar göz önüne alınır
o Farklı yoğunluktaki drogların homojen karışmaları “yoğunluk dengeleyici”,

o Seyreltme “seyreltici”,
o Tat ve kokuyu düzeltme “ aroma düzeltici”,
o Renk verme “ renklendirici” droglar ilave edilerek sağlanır.
Eğer mono veya karışım çay, üretim fabrikası veya tesisinde üretiliyorsa,
o Kitlenin kanallardan düzgün akışı için “akma sağlayıcı” droglar da ilave edilir.
Hem bu bilgiler hem de drogların birbirinin etkilerini artırıcı veya azaltıcı etkileri de
göz önüne alınınca, çay formülasyonu hazırlamada, farklı teorik ve pratik bilgilerin
gerektiği aşikârdır.
EMA ve tıbbi çaylar
European Medicines Agency (EMA) (Avrupa İlaç Kurumu), Geleneksel Bitkisel Tıbbi
Ürünler (GBTÜ) yani Traditional Herbal Medicinal Products (THMP) ve Herbal Medicinal
Products (HMP) ile ilgili monografları hazırlamak üzere 2004 yılında bir komisyon “Herbal
Medicinal Products Commitee “ (HMPC) kurmuştur.
Bu komitenin genel amacı Avrupa Birliği Ülkelerinde kullanılan GBTÜ ve Bitkisel İlaçlar
hakkında monograflar hazırlamak, dolayısıyla Birlik üyeleri arasında uyum sağlamaktır.
Komitenin merkezi halen Amsterdam’dadır.
2019 ‘da, 160’a ulaşan drog monograflarının % 70‘ inin tıbbi çay olarak kullanılışı
bulunmaktadır. Bu da bize tıbbi çayların önemini koruduğunu gösteren önemli bir
bilgidir.

ALMANYA ÖRNEĞİ
Almanya’da Tıbbi Çaylar için 40 yılı aşkın bir süredir uygulanan bir regülasyon
bulunmaktadır. Alman İlaç Kanunu’nun 36. Maddesi gereği çıkarılan “Standardzulassung –
Standart İzinler”i içine alan 3 ciltlik yayında, diğer ilaçların yanında drog, mono ve karışım
çay monografları da bulunmaktadır. Bu regülasyona göre :
Sağlık Bakanlığı 80 civarında droğun üzerinde endikasyonları yazılı olarak satılmasını
kabul etmiştir.
Rahatlatıcı, idrar ve böbrek, soğuk algınlığı, öksürük – bronşit, mide-barsak gibi
endikasyonlar için Bakanlık tarafından standart formülleri bulunan 12 karışım tıbbi
çayın hazırlanabileceği kabul edilmiştir.
Mono ve karışım tıbbi çayları satmak isteyen eczaneler ya paketlenmiş halde alıp
satmakta veya kendileri hazırlayabilmektedir.
Tıbbi çayları üretmek isteyen üreticiler, üretim yeri şartları uygun ise , üretimi beyan
ile yapabilmektedirler. Gıda kalitesinde çay üreten fabrikalarda, tıbbi çaylar ayrı
paketleme hattında ve depoları ayrı olmak şartıyla üretim yapılabilmektedir.

Eczanelerde ise , üretim için kapı ile ayrılmış, gerekli aletleri ( mikroskop, binoküler
lup, teraziler, karıştırma aletleri,…) bulunan bir laboratuvarda (6-8m 2 ) tıbbi çay üretimi
yapılabilmektedir .
Eczacılar, hekimlerin yazdığı drog karışımlarına ait reçeteleri de bu laboratuvarda
yapabilmektedir. Eczacıların karışım yapıp satma izinleri yoktur.
Eczaneler daha çok hazır ve bilhassa poşet formundaki mono veya karışım tıbbi
çayları satmayı tercih etmektedirler.
Bakanlığın verdiği formüllerin dışında, drog veya karışım çay üretmek isteyenler ,
GBTÜ için istenen dosyaları hazırlayıp, kabul edilmesinden sonra piyasaya sunabilmektedir.

TÜRKİYE’DE TIBBİ ÇAYLAR
Sağlık Bakanlığında 1985 yılında Prof. Dr. Ekrem Sezik başkanlığında Bitkisel İlaç Ruhsat
Komisyonu kuruldu. Bu komisyonun çalışmaları sonucu yönetmelikler, genelgeler…
çıkarıldı. Komisyon, 40 kadar bitkisel ilaca ruhsat verdi. Bunların % 90 ‘ı üzerlerinde
endikasyon yazan tıbbi çaylardı. 1986’da sonunda Sağlık Bakanı Mehmet Aydın’ın görevden
ayrılmasından sonra komisyon çalışmaları bir süre daha devam etti. Daha sonra Bakanlık
tarafından durduruldu. Ve “aktar tababeti “ tekrar başladı , medya ve internet tıpları ile
genişledi. Halen, droglar ve karışımları her türlü hastalığa karşı çay olarak kullanılmak üzere satılıyor.

Son Durum
2018 yılında Prof. Dr. Ekrem Sezik’in , Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu Başkanı Dr.
Hakkı Gürsöz ‘e Türkiye’de Almanya modelinin uygulaması olan ayrıntılı bir proje götürmesi
ile bir “Çalışma Grubu” kuruldu. Bu grup hızla çalıştı. Almanya mevzuatından da
yararlanarak, 60 civarında drog seçti, endikasyonlarını, kullanım talimatlarını ve 8 standart
karışım çay formülünü (Sakinleştirici, diüretik, soğuk algınlığı, öksürük – bronşit, göğüs
yumuşatıcı, karminatif, mide, laksatif) hazırladı. Mevzuat çalışmaları da hemen hemen
tamamlandı. 2020 yılında mono ve karışım tıbbi çayların eczanelerimizin raflarında yerini
alacağı, halkımızın tıbbi çayları eczanelerimizden temin edebileceği ve aktar tababetinin son
bulacağı ümit edilmektedir.

SONUÇ
Bitkiler sağlık için çay olarak asırlardır kullanılmıştır. Halen fitoterapide, tıbbi çaylar en
yaygın kullanılan farmasötik formdur. Drogların istenen etkiyi sağlanması için AF ve TF-
AFU’da ve diğer farmakopelerde hem kullanılan drog hem de tıbbi çaylar için yeterli
standartlar getirilmiştir. Diğer taraftan , Birlik Ülkelerinde fitoterapinin uyumlu olması için

HMPC tarafından monograflar hazırlanmıştır. Bu monograflara konu olan drogların % 70’i
tıbbi çay olarak kullanılabilmektedir. Bu da tıbbi çayların Avrupa tipi fitoterapide hâlâ önemli
bir yeri olduğunu göstermektedir. Ülkemizde, halen bitkilerin sağlık için kullanılışı, halkın sağlığı açısından son derece zararlıdır. Kısacası, halkın sağlığı ile oynanmaktadır.
Tıbbi çayların eczacı veya hekim-eczacı zinciri içinde eczaneler vasıtası ile hastaya
ulaşmasının sağlanması açısından Tıbbi Çay Yönetmeliği’nin uygulamaya geçirilmesi,
Ülkemizde halkın sağlığı, fitoterapinin doğru uygulanması ve eczacılık açısından son derece
önemlidir.

Mutlu , koronavirustan uzak, sağlıklı günler dileklerimle..