ECZACI ORTAKLIĞI: ECZACI ESAT KORYAK VE YENİ ECZANE

1927 yılında değiştirilerek yürürlüğe konulan eczacılar kanununda eczane açma sınırlaması getirilince birçok eczacı, eczanesini kapamak veya eczanesinin yerini değiştirmek zorunda kalmıştır. Eczanelerini farklı bir ilçe veya ile taşımak istemeyen eczacılar, ortalık kurarak bir eczanede çalışmışlardır. Ortak eczanelerin en bilineni Kadıköy’deki “Üç Eczacılar Eczanesi”dir.

Dergimize bu ay konuk olan eczacımız, 1905 yılından doğmuş olan Esat Turgut (Koryak) Bey’dir. Esat Bey eczacılık diplomasını aldıktan hemen sonra Uşak’a gitmiş ve bir eczane açmıştır1. 1934 yılına kadar Uşak’ta eczacılık yaptıktan sonra Ankara’ya gelmiştir. Anafartalar’da eczanesi bulunan Eczacı Ahmet Şevket Bey’in vefat etmesi üzerine aynı yerde bir eczane açmaya karar vermiştir. Bu karardan sonra Eczacı Ömer Kemal Bey ile bugüne kadar örneğini görmediğimiz bir ortaklık sözleşmesi imzalanmıştır. 14 Ekim 1934 tarihinde Ankara 2. Noterinde eczacılar tarafından imzalanan 6 maddelik sözleşmede eczanenin sermayesinin ve kârının yarı yarıya bölüneceğini içeren maddeler olduğu gibi, eczanenin resmi ve idari tüm işlemlerinin Esat Turgut Bey tarafından yapılmasını kayıt altına alan maddeler vardır. Beş yıllık sözleşmenin fesih şartları belirlenmiş ve beşinci yılın sonunda yeniden uzatılabileceği yazılmıştır.

Eczacı Esat Turgut Koryak

İki eczacının ortaklığında işletilmeye başlanan eczanede ilâç dışında gözlük ve cam işleri, medikal ürünler de satılmaya ve tahliller de yapılmaya başlanmıştır. Birkaç yıl sonra Esat Bey’in bir kalfası işten ayrılmış ve eczanenin adını kullanarak gözlük ve medikal ürünler satan bir dükkân açmıştır2. Esat Bey bu durumun kendisine zarar vermesinin önüne geçmek için gazeteye gözlük ve medikal ürünler kısmını eczanesinden taşımadığını açıklamak zorunda kalmıştır3. Bunun üzerine gazetelere eczanesinde yaptığı tüm işleri açıklayan ilânlar vermiştir4.

Esat Bey 25 Nisan 1938 tarihinde kimyagerlik diploması almış ve 2 Haziran 1939 tarihinde tıbbi kimya ihtisası da yaparak eczanesinin üst katına bir laboratuvar kurmuştur5. 1933 yılında Ankara’da kurulan Türkiye Kimyagerler Kurumu’nun, 1940’da yapılan kongresinde yönetim kuruluna da seçilen Esat Bey, kimyasal tahliller konusundaki çalışmalarına devam etmiştir6.

1934 yılında Esat Turgut Bey ile Ömer Kemal Bey Arasında İmzalanan Eczane Ortaklık Sözleşmesi (Eyüp Talha Kocacık Arşivi)

1934 Yılında Esat Turgut Bey İle Ömer Kemal Bey Arasında İmzalanan Eczane Ortaklık Sözleşmesi (Eyüp Talha Kocacık Arşivi)

Türkiye Eczacıları Cemiyeti’nin Ankara Temsilciğini de yapan Esat Bey 1941 yılı başında ikinci kez askere çağırılmıştır. Aralık 1941’de askerlikten terhis olarak eczanesinin başına geri dönmüştür7. Esat Bey ile Ömer Kemal Bey’in ortaklıları ne kadar süre devam etti henüz bilemiyoruz. Yeni Eczane’nin 1950’de faaliyette olduğu bilinmekle birlikte ne zaman kapandığı bilinmiyor. Esat Bey 1966 yılında İstanbul’da ikamet ediyor ama eczane açıp açmadığına dair bilgimiz yok8. Hatta 1950’li yılarda kullandığı “Yeni Eczane ve Laboratuvarı” antetli mektup kağıdında kendi isim ve soy isminden oluşan bir logosunun olması Ömer Kemal Bey’in ortaklıktan ayrıldığına işaret ediyor. 1945 yılında yurtdışından ülkeye gelen bir ilacı henüz ruhsat çıkmadan sattığı için bir süre hukuki süreçle uğraştığı da kayıtlar arasındadır.

Yeni Eczane ve Laboratuvarı Antetli Mektup Kağıdı ( Eyüp Talha Kocacık Arşivi)

Esat Koryak’ın Yeni Eczane’yi kapatıp eczacılık mesleğine ne zaman son verdiğini bilmiyoruz ama elimizdeki mektup kâğıdı 1950’de basılmış. Bu kâğıttaki mektup ise 1984 yılında yazılmış. Belli ki Esat Bey eczaneyi kapattıktan sonra da antetli mektup kâğıtlarını atmaya kıyamamış. 1984 yılında Mecidiyeköy Vergi Dairesi Müdürlüğü’ne yazılan bu mektup Esat Bey’in son yıllarını İstanbul’da geçirdiğini doğrular niteliktedir.

1927 yılında getirilen eczane açma sınırlaması geçtiğimiz yıllarda yeniden getirildi ama şimdi, eczacıların ortak eczane açmaları kanunla yasaklanmış durumda. Bugün artarak devam eden eczacı enflasyonunu ortaklık müessesesi çözer mi?

1. Mert Sandalcı, Belgelerle Türk Eczacılık Tarihi I (İstanbul: Dr. Nejat F. Eczacıbaşı Vakfı, 1997), 121-122.
2. Ulus, 15 Son Teşrin (Kasım) 1936, 6.
3. Esat Koryak, “Yeni Eczane,” Ulus, 20 Mart 1937, 8.
4. Ulus, 30 Teşrin-i Evvel (Ekim) 1937, 12.; Ulus, 14 Şubat 1938, 10.
5. Eyüp Talha Kocacık, Farmakoloğ Dergisinin Özetli Bibliyografyası ve İncelemesi (İstanbul: Eczacılık Tarihi Araştırma Derneği, 2016), 79.
6. “Meslek Haberleri,” Farmakoloğ 10, 1-3 (1940): 57.
7. Kocacık, Farmakoloğ, 87.; Ulus, 7 Son Teşrin (Aralık) 1941, 4.
8. Remzi Kocaer, Türkiye Eczacılar Almanağı 1966 (İstanbul: Kulen Basımevi, 1966), 201.
9. “Bir Eczacı Milli Koruma Mahkemesine Verildi,” Akşam, 24 Mayıs 1945, 2.; “Bir Eczacı Tevkif Edildi,” Cumhuriyet, 28 Mayıs 1945, 3.; “Esat Koryak Dün Tahliye Edildi,” Ulus, 30 Haziran 1945, 2.