BİLİNMEYEN BİR ECZACILIK CEMİYETİ: TÜRK ECZACILAR CEMİYETİ (İZMİR)

Eczacılık tarihi çalışmaları içerisinde mesleki örgütlenmelerin çok büyük önemi bulunmaktadır. İmparatorluk başkentinde sayıları fazla olan eczacıların oluşturdukları bilinen ilk eczacılık cemiyeti 6 Kasım 1863 tarihinde Société de Pharmacie de Constantinople [Cemiyet-i Eczacıyan der Asitâne-i Aliyye] ismiyle kurulmuştur.

Bu cemiyet ve bundan sonra kurulan cemiyetlerin farklı sebeplerle faaliyetlerine ara vermek veya kapanmak zorunda kalmıştır. İmparatorluktan cumhuriyete geçildikten sonra da mesleki örgütlenme faaliyetleri “dernek” statüsünde devam etmiş ancak 1956 yılında kamu kurum niteliği olan Türk Eczacıları Birliği kurulabilmiştir.[1]

1863 yılında başlayan örgütsel faaliyetler, ülkede sayıca üstün olan eczane sahibi eczacıların tekelinde olmuş ve ağırlıklı olarak eczane eczacılığının problemleriyle ilgilenilmiştir. Ayrıca eczanelerin büyük bir kısmının imparatorluk başkentinden bulunması ve Anadolu’yla olan iletişim problemleri sebebiyle kurulmuş cemiyetler sadece İstanbul’daki eczacıların üye olduğu yapılar olarak kalmıştır. İstanbul dışında kurulmuş ve yine sadece kurulduğu şehir eczacılarını içine alan ilk cemiyet İzmir’de 1909 yılında Association des Pharmaciens de Smyrne [Farmakeftiki Enosis Smirneon, İzmir Eczacılar Birliği] ismiyle kurulmuştur. İzmir’den sonra 1910 yılında, Samsun’da Osmanlı Eczacıları İttihat Cemiyeti ve 1922’de Anadolu Türk Eczacıları Birliği kurulmuştur.[2] Bu birlik, Genç Eczacı ismiyle bir meslek gazetesi çıkarmıştır. Birlik, Anadolu’da bulunan tüm eczacıları bir araya getirmek hedefiyle yola çıkmış ve İstanbul’da bulunan eczacılık cemiyetini de ayrımcılık yapmakla eleştirmiştir. İzmir ve Samsun’dan başka Trabzon’da 1910 yılında Trabzon Osmanlı Eczacılar Cemiyeti ve 1920 yılında Trabzon Eczacılar Cemiyeti ismiyle eczacılık örgütlenmeleri görülmektedir.[3]

İmparatorluk başkentinin işgal edilmesiyle ve İstanbul’da bulunan cemiyetin gayrimüslim unsurları bulunması sebebiyle Anadolu şehirlerinde Müslüman-Türk eczacılar kendi şehirlerini kapsayan cemiyetler kurmuşlardır. Bu durumun ilk örneğini yukarıda yazdığımız 1922 yılında Samsun’da kurulan Anadolu Türk Eczacıları Birliği oluştururken, ikinci örnek de İzmir’de görülmektedir. 1 Haziran 1923 tarihinde İzmir’deki Müslüman-Türk eczacılar Türk Eczacılar Cemiyeti adıyla bir cemiyet kurmuşlardır.[4]

Tarafımızdan daha önce yapılan araştırmalarda, İzmir’deki bu cemiyetin 1930’lu yılların başında kurulduğunu adının İzmir Eczacılar Cemiyeti olduğunu 1932 yılında faaliyette olup hangi yıl kapandığını tespit edemediğimizi yazmıştık.[5] Bizden de önce yapılan başka bir araştırmada bahse konu cemiyetin 1923 yılında İzmir Eczacılar Cemiyeti adıyla kurulduğu ve ilgisizlik sebebiyle 1930 yılındaki genel kuruluna 15 kişi katılmış ve sonunda kapatılmıştır şeklinde bilgi verilmiştir.[6] Cemiyetin nizamnamesine (tüzüğüne) ulaştığımızdan şimdi bazı bilgileri güncellemene imkânına sahibiz.

İzmir’de 1923 yılında Türk Eczacılar Cemiyeti adıyla kurulan bu cemiyet 12 Müslüman eczacı tarafından kurulmuştur. Kurucu eczacıların isimleri şöyledir:

Bu on iki eczacının kurduğu cemiyetin merkezi İzmir olarak belirtirken, cemiyetin amacı da eczacılar arasında birlik oluşturmak, mesleki ve ekonomik gelişimi sağlamak ve halk sağlığına hizmet etmek olarak belirtilmiştir (Madde-2). Cemiyette üç tip üyelik olup bunlar: kurucu üye, üye ve fahri üyeliktir (Madde-6). Yönetim kurulu bir yıl görev yapmak üzere her yıl ekim ayında yapılan genel kurulda üyeler arasından seçilir (Madde-8). Cemiyeti beş kişilik bir yönetim kurulu tarafından idare edilir. Yönetim kurulundaki görev dağılımı başkan, genel sekreter, sayman ve üye olarak belirlenmiştir (Madde-9).

Cemiyetin 15 maddelik nizamnamesinin elimizdeki nüshası 1935 yılında Latin harfleriyle İzmir’de basılmıştır. Bu da bize cemiyetin bu tarihte faaliyette olduğuna işaret etmektedir. Bu cemiyetin 1930 yılında 100’e yakın üyesi olduğunu bilmekteyiz.[7] Cemiyetin yıllar içinde değişen yönetim kurulunda görev yapanların isimleri bilinmemekle birlikte 1932 yılında Eczacı-Kimyager Abdüsselam [Akgünlü] Bey cemiyetin başkanlığı yapmaktadır.[8]

İzmir’de kurulan Türk Eczacılar Cemiyeti’nin özelliğine bakacak olursa hem adında “Türk” isminin olması hem de kurucularının tamamının Müslüman-Türk eczacıların olması milli özelliklere sahip meslek cemiyetlerinin ikincisi olduğunu gösteriyor.[9] Ayrıca İzmir’in ilk milli eczacılık örgütü olarak da yorumlanabilir.

Şekil-1: Türk Eczacılar Cemiyeti Nizamnamesinin birinci sayfası.

[1] T. C. Resmi Gazete, sayı 9223. 2 Şubat 1956.

[2] Eyüp Talha Kocacık, “Türk Eczacıları Birliği’nden Önceki Mesleki Örgütlenmenin Kısa Tarihi,” TEB Haberler 7 (2020): 7-13.

[3] Eyüp Talha Kocacık, “İstanbul ve Anadolu Eczanelerinde Mesai Saatleri ve Nöbet Uygulamaları: Bir Tarihçe,” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 22, 1 (2021): 164-168.

[4] İzmir Türk Eczacılar Cemiyeti Nizamnamesi, (İzmir: İleri Matbaası, 1935), 7.

[5] Kocacık, Türk Eczacıları, 12.

[6] Turhan Baytop, Türk Eczacılık Tarihi, Kısaltılmış ikinci baskıya hazırlayan: Afife Mat (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 3358, 2001), 311.

[7] Hasan Derman, “Meslek Teşekkülü Nasıl Olmalıdır?,” Farmakoloğ 1,7 (1931): 184.

[8] “Kongre Esnasında Gönderilen Telgraflar,” Farmakoloğ 2, 9-10 (1932): 520.

[9] Milli özelliklere sahip ilk cemiyet Samsun’da 1922 yılında kurulan Anadolu Türk Eczacıları Birliği’dir.